Il-funzjonijiet tal-Gvern għaż-żamma tal-ordni, permezz tal-pulizija u l-armata; is-servizzi tas-saħħa permezz, fost l-oħrajn, tat-tobba u l-infermiera; is-servizzi edukattivi permezz, fost l-oħrajn, tal-għalliema u l-learning support assistants; u x-xogħlijiet pubbliċi, il-programmi u l-inizjattivi governattivi kollha jirrikjedu li jkun hemm nies li jaħdmu f’dak li nirreferu għalih bħala s-settur pubbliku. L-oppost tiegħu hu s-settur privat, fejn wieħed jinnegozja u jbigħ fis-swieq, u jagħmel dan għall-profitti – affarijiet li huma leċiti u li jdawru r-rota tal-ekonomija.
Is-settur pubbliku spiss ikun suġġett ta’ diskussjoni. Huwa kbir iżżejjed? Qed jikber iżjed milli għandu jikber? Hemm nies żejda mal-Gvern? M’hemm l-ebda dubju li dawn huma kollha mistoqsijiet validi, għax biex jitħaddmu dawk in-nies u biex il-funzjonijiet li semmejna jsiru jridu jinġabru t-taxxi. Għaldaqstant, wieħed għandu kull dritt li meta jħallas it-taxxi jistaqsi: “Imma l-flus li qiegħed inħallas f’taxxi – sew fuq dak li naqla’ minn xogħli u sew permezz tal-VAT u s-sisa fuq il-prodotti u s-servizzi li nixtri, qed jintefqu sew?”. Iva, id-diskussjoni dwar is-settur pubbliku hija ġustifikata.
Il-konsum privat u dak kollettiv.
Fil-pajjiż isir ċertu konsum privat: wieħed imur jixtri ħobża jew karozza jew dar jew x’naf jien. Imbagħad hemm il-konsum kollettiv, tal-Gvern, li nikkonsmawh ilkoll flimkien: l-iskejjel, l-isptarijiet tal-Gvern, il-pulizija… inħallsu t-taxxi biex imbagħad jingħatawlna dawn is-servizzi skont il-bżonnijiet tagħna: l-iskejjel tal-kindergarten, primarji, u sekondarji; iċ-childcare centres, u oħrajn. Dawn huma kollha b’xejn u jiġu kkunsmati b’mod kollettiv permezz ta’ dak li ngħidulu s-settur pubbliku.
Imma s-settur pubbliku kbir biżżejjed jew iżżejjed? Din hija xi ħaġa li jiddeċidiha l-elettorat, li jagħżel il-programm tal-partit li jkun iridu jiggverna lill-pajjiż. Hawn pajjiżi fejn l-universitajiet huma bil-flus. Hawn pajjiżi fejn l-istudenti ma jingħatawx stipendju. Hawn pajjiżi fejn iċ-childcare centres huma bil-ħlas bħalma kienu f’Malta sa sena, sentejn ilu. Huwa l-pajjiż, bil-Gvern tiegħu, li jrid jiddeċiedi xi jrid jagħmel. In-nies trid li s-servizzi jkunu bi ħlas (u allura jingħataw mis-settur privat) jew li jkunu b’xejn (u jitħallsu mit-taxxi tagħna) u allura jiġu kkunsmati b’mod kollettiv? Huwa għalhekk li naraw li d-daqs tas-settur pubbliku minn pajjiż għall-ieħor ivarja. Hemm pajjiżi bħad-Danimarka u l-Iżvezja fejn hemm proporzjon qawwi ta’ nies li jaħdmu mas-settur pubbliku, fejn l-affarijiet huma b’xejn għax imħallsin mit-taxxi u mmexxijin b’mod effiċjenti. Hemm pajjiżi oħra, bħalma huma l-Istati Uniti, it-Turkija u oħrajn, fejn is-settur pubbliku huwa żgħir u s-settur privat joffri kważi s-servizzi kollha hu u trid tħallas għalihom. Din hija d-deċiżjoni li pajjiż irid jieħu. M’hemm l-ebda proporzjon li wieħed jista’ jgħid li hu l-proporzjon ‘it-tajjeb’ li l-pajjiż għandu jimxi fuqu.
Jikber skont id-domanda?
Min-naħa l-oħra, iqumu wkoll mistoqsijiet dwar kemm għandhom jiżdiedu kull sena l-impjiegi mas-settur pubbliku. Jiddependi. Meta jkun hemm domanda fis-settur privat, is-settur innifsu jikber biex jakkomoda dik iż-żieda fid-domanda. Jekk aktar nies iridu jixtru l-karozzi jew id-djar, l-industrija tal-karozzi jew tal-bini trid tipprova tforni biżżejjed biex tissodisfa dik id-domanda, u b’hekk is-settur privat jikber. Min-naħa l-oħra, ma nistgħux ngħidu li s-settur pubbliku ma jistax jagħmel l-istess. Meta d-dħul tiegħek jibda jogħla u l-familja tkun aktar komda tibda, fost affarijiet oħra, tonfoq aktar fuq saħħet il-familja, u tara li wliedek jieħdu edukazzjoni aqwa minn dik li ħadt inti. Dan iżid id-domanda għas-servizzi pprovduti mis-settur pubbliku, jekk dawk is-servizzi jkun qed jagħtihom is-settur pubbliku. F’xi każijiet wieħed inaqqas minn ċerti affarijiet u jżid in-nefqa fuq affarijiet oħrajn. Wieħed, ngħidu aħna, jonfoq proporzjon inqas mill-introjtu tiegħu fuq l-ikel u jżid il-proporzjon li jalloka għall-edukazzjoni u s-saħħa. Anki f’dawn il-każijiet, wieħed jistenna li tikber id-domanda fuq is-servizz pubbliku.
Min-naħa l-oħra, fis-settur pubbliku ma jridx ikun hemm il-ħela. Fuq hekk ikun hemm il-kritika, li kultant tkun ġustifikata għax ħafna drabi l-poplu jħossu li mhux qed jinqeda sew meta wieħed iqis it-taxxi li jħallas. Jeżistu xi ħaddiema fis-settur pubbliku li ma jagħtux is-servizz tagħhom b’mod li wieħed jistenna minnhom, bl-istess kwalità li wieħed isib fis-settur privat. Spiss wieħed ikollu jistenna, jew jintbagħat mingħand dak għal għand dik għal għand l-oħra, jew ma jingħatax l-informazzjoni li jkun qed jitlob. Hawn min jabbuża mil-liv tal-mard. Hawn min jabbuża mit-telework, li jagħti lill-impjegat l-opportunità li jaħdem mid-dar. Ikun hemm każijiet fejn ikun hemm il-ħela u n-nuqqas ta’ ekonomiji. Dan iwassal għat-tgergir. Hemmhekk wieħed ma jistax ma jaqbilx.
Allura wieħed ikun ġustifikat li jistaqsi l-mistoqsijiet, u l-Gvern irid jara li dawn il-prattiki ma jitkomplewx. Irid jara wkoll li jkun hemm l-ekonomiji u li ma jkunx hemm il-ħela. Bħalma familja jew negozjant fis-settur privat flushom jonfquhom bil-għaqal, l-istess iridu jagħmlu l-Gvern u n-nies li jaħdmu fis-settur pubbliku. Iridu jaraw li l-flus li ġejjin mit-taxxi jintefqu bl-ikbar għaqal u responsabbiltà.
– Thursday, 5th November, 2015