Il-ftehim preliminarju li ntlaħaq bejn il-Gvern Malti u dak Ċiniż dwar investiment fl-Enemalta, li ġie ffirmat f’dawn l-aħħar jiem, qanqal diskussjoni kbira. Din hi mhux biss normali iżda importanti f’pajjiż demokratiku. Iżda dan il-ftehim wassal ukoll għal ċertu kritika min-naħa tal-Oppożizzjoni, li hu importanti li tiġi ndirizzata.
L-ewwel mistoqsija li jeħtieġ li tiġi ndirizzata hi: “Għaliex dan il-ftehim kien daqshekk neċessarju u sar inevitabbli?”
Il-Gvern il-ġdid tela’ fil-Gvern bil-wegħda li se jkollu pjan għall-enerġija li jista’ jitwettaq fi żmien sentejn u li permezz ta’ dan il-pjan, jaqleb l-impjant tad-Delimara mill-enerġija inefiċjenti li taħdem abbażi taż-żejt, għal teknoloġija ta’ gass, u b’riżultat ta’ dan jitnaqqsu t-tariffi sew għall-konsumaturi fid-djar tagħhom, kif ukoll għall-industriji s-sena ta’ wara. Dan il-pjan qiegħed jinbena fażi wara l-oħra u jekk kollox jibqa’ għaddej kif inhu jitwettaq bħal ma hu ppjanat.
Iżda punt importanti li ma jistax jintesa hu li l-qagħda finanzjarja mwiegħra tal-Enemalta ma kinitx se twassal sa dawn is-sentejn biex tiggwadanja minn dan il-pjan li se jiġi mwettaq. Dan qaluh ukoll aġenziji internazzjonali rispettati bħall-Fond Monetarju Internazzjonali (IMF) li dejjem wissew lill-amministrazzjoni preċedenti dwar il-riskji ta’ din is-sitwazzjoni.
Ta’ min isemmi wkoll li fl-aħħar tas-sena li għaddiet l-Oppożizzjoni Laburista kienet irċeviet dokument imħejji minn konsulenti tal-Gvern tal-amministrazzjoni preċedenti li fih kien hemm miktub ċar u tond li jekk ma aħniex, fil-Parlament, se nivvotaw favur miżura partikolari li kienet tinvolvi l-ħolqien ta’ Special Purpose Vehicle (SPV) mlaqqma Project Vaults, l-Enemalta kienet ser tfalli fl-aħħar ta’ Diċembru tas-sena li għaddiet. Dan għax ma kellhiex flus biex tħallas dejn ta’ ftit aktar minn €300 miljun lill-bank ta’ żvilupp Ġermaniż.
Kulħadd jaf li ma ġarax jekk, iżda kieku ġara, kienet se tkun traġedja għall-Enemalta, għall-bank lokali li jsellifha fondi oħra u għall-pajjiż kollu. U fil-fatt ma ġarax hekk għax l-Oppożizzjoni ikkoperat mal-Gvern u nstabet soluzzjoni li permezz tagħha d-dejn reġa’ ġie skedat sabiex jieħdu bank ieħor u b’hekk issalvat l-Enemalta.
Iżda minkejja dan, din is-soluzzjoni ma kinitx waħda sostenibbli għax kienu t-tariffi li kellhom ipattu biex jitħallas il-kapital u l-imgħax għal dan is-self ġdid tal-Enemalta.
Għall-kuntrarju permezz tal-ftehim bejn il-Gvern u ċ-Ċina li ġie ffirmat ftit jiem ilu, id-dejn tal-Enemalta, li jammonta għal madwar €830 miljun, se jkollu injezzjoni ta’ kapital, jiġifieri jitħallas bi flus kontanti. B’hekk permezz ta’ dan il-kapital Ċiniż taċ-China Power Investment, li hija t-tieni l-akbar fil-kamp tal-enerġija u magħrufa sew għas-saħħa tagħha, se titnaqqas somma minn dan id-dejn.
Hu fatt li, bħala wieħed mill-bosta piżijiet li għandu fuqu l-Gvern, irid iġorr fuqu wkoll madwar biljun ewro f’dejn li ġej minn entitajiet parastatali fosthom l-Enemalta, hekk kif il-Gvern hu obbligat li jagħmel garanzija għalihom. Għalhekk, jekk jonqos ngħidu aħna €200 miljun minnhom, il-Gvern ikun qiegħed itaffi minn dan il-piż b’dan l-ammont.
Iżda aktar minn hekk, meta din il-kumpanija Ċiniża tidħol sieħeb minoritarju mal-Enemalta tkun qiegħda terfa’ parti mill-piż tal-Enemalta, li se jammonta għal proporzjon li jrid jiġi determinat. Din il-parti li tista’ tammonta ghal madwar terz tal-ishma, u b’hekk il-parti tal-kumpanija barranija tad-dejn ma jibqax tidher fuq il-Gvern, u allura l-piż tal-Gvern jerġa’ jonqos b’madwar €200 miljun oħra. B’hekk il-piż tad-dejn ta’ pajjiżna ma jibqax kollu fuq il-Gvern Malti imma tieħdu kumpanija li tgawdi ‘rating’ aħjar minn ta’ Malta għax hu AAA. Dan se jkun ta’ ġid għalina u jgħin il-kredibiltà tas-sostenibilità tal-finanzi ta’ pajjiżna.
Iżda minkejja l-importanza ta’ dan il-ftehim, u l-fatt li jirrappreżenta s-salvazzjoni tal-Enemalta, hemm ċertu kritika li qiegħda titqajjem u li teħtieġ risposta.
Il-mistoqsijiet huma dawn:
1) Dan kollu qiegħed isir b’mod legali jew minn wara dahar il-poplu kif qiegħed jiġi allegat?
2) Dan il-ftehim ma setax isir ma’ pajjiż ieħor Ewropew minflok iċ-Ċina?
3) Hemm xi intenzjoni mill-Gvern Ċiniż li aħna ma nafux biha biex juża dan il-ftehim għal xi ħaġa oħra?
Hu ċar li min jisħaq li dan kollu qiegħed isir minn wara dahar il-poplu jidher li mhux midħla ta’ kif isiru l-affarijiet, jew irid jiżgwida. It-tip ta’ konvenju li sar bejn il-Gvern Malti u l-Gvern Ċiniż kulħadd jaf kif jaħdem. Bħalhom isiru ta’ spiss anke fis-settur privat.
Fl-ewwel fażi tal-ftehim, iż-żewġ partijiet juru l-intenzjoni tagħhom biss, li tista’ tkun kemm kummerċjali, kemm politika, jew ta’ natura oħra, u għalhekk insejħulu “Memorandum of Understanding”. F’dak l-istadju isir ukoll “confidentiality agreement” fejn iż-żewġ partijiet jintrabtu bis-sigriet li ma jagħtux dettalji li jkun se jiskambjaw bejn xulxin anke jekk il-ftehim ma jseħħx. Dan jippermetti liż-żewġ partitjiet jagħmlu eżami dettaljat li jgħidulu “due diligence”, jiġifieri li ż-żewġ naħat involuti fil-qbil jaċċertaw ruħhom li n-naħa l-oħra hi b’saħħitha u tista’ tidħol għal qbil.
Wara li jsir id-“due diligence”, in-negozjati jkunu jistgħu jkomplu u allura jsir ftehim aħħari li fih jiġu ffinalizzati kwistjonijiet bħall-prezz, is-sehem eċċ.
Meta jiġi finalizzat kollox il-kuntratt jista’ jiġi ffirmat. Fil-każ ta’ ftehim fuq livell nazzjonali, m’hemm l-ebda post ħlief il-Parlament fejn wieħed jista’ jinforma l-poplu, l-Oppożizzjoni u lil kulħadd b’mod uffiċjali u denju. Wara dik l-ispjegazzjoni fil-Parlament, imbagħad tista’ issir diskussjoni dwar il-fehim, u jittieħed il-vot biex wieħed jiffirma dan il-ftehim, li l-Gvern hu kunfidenti li se jkun għall-ġid ta’ pajjiżna. Għalhekk hu ċar li m’hemm xejn li sar b’mod irregolari, anzi sar kollox bl-aktar mod regolari.
B’rigward it-tieni mistoqsija tal-Oppożizzjoni dwar għaliex il-Gvern ma sabx xi pajjiż Ewropew ta’ min ifakkar li l-Gvern preċedenti mhux talli ma fittix ‘partners’ Ewropej jew oħrajn, talli lanqas ma kien azzarda joħroġ la bond internazzjonali u lanqas lokali, għax kien jaf li l-qagħda tal-Enemalta kienet u għadha tant ħażina. Għalhekk li kieku sar dan, il-bond ma kien se jixtrih ħadd. Ma kienx qiegħed jgħid ħażin Tonio Fenech meta offra biex ibigħ lil Enemalta għal €1.
Iżda allura x’żamm lill-Gvern preċedenti milli jmur għand kumpanija ta’ pajjiż Ewropew, u jagħmel dak li għamel Gvern ġdid fl-ewwel sitt xhur tiegħu?
B’hekk niġu għat-tielet mistoqsija: Għaliex iċ-Ċina aċċettat? Għandha xi intenzjonijiet li ma nafux bihom? Hawnhekk ukoll nistenna kumment bħal dan minn persuna li mhix aġġornata, imma mhux minn Oppożizzjoni li suppost taf żgur x’qed jiġri fid-dinja llum.
Naħseb kulħadd hu konxju li ċ-Ċina saret il-pajjiż bit-tieni l-akbar ekonomija fid-dinja għax irnexxielha titrasforma ruħha f’pajjiż modern bil-mod ta’ tmexxjia kummerċjali u ekonomika tiegħu fid-dinja. Mawra sa Shanghai hi biżżejjed biex tirrealizza dan xi jfisser. L-aħħar teknoloġija, skejjel u universitajiet ta’ livell għoli, portijiet u ajruportijiet moderni. Tista’ tibqa’ sejjer. It-tip ta’ governanza li ċ-Ċina qed timxi biha hi fost l-aqwa li hawn fid-dinja. Biss biss hemm 61 kumpanija Ċiniża fil-lista tal-aqwa 500 kumpaniji fid-dinja skond Fortune 500.
F’dawn l-aħħar snin iċ-Ċina tant kellha suċċess ekonomiku u kummerċjali li rnexxielha tesporta u ddaħħal u ġġemgħha riservi ta’ triljuni ta’ dollari. Sew l-Amerika u l-Unjoni Ewropea qegħdin jitolbuha bil-ħniena biex tonfoq u tiċċirkola dawn il-flejjes kbar għall-ġid tal-ekonomija globali. U ċ-Ċina hekk qiegħda tagħmel. Nofs flusha huma nvestiti fl-Amerika bil-kumplament ma’ ħafna pajjiżi oħrajn. Qiegħda tinvestihom bl-akbar għaqal kummerċjali u strateġiku skond l-aħjar prinċipji ta’ governanza.
Nafu li ċ-Ċiniżi xtraw 20% tal-ishma tal-Korporazzjoni tal-Enerġija tal-Portugall, u mhux għal €200 miljun bħal figura li qiegħda tissemma’ lokalment, imma b’investiment ta’ €2,700 miljun. L-Ingliżi biegħu 10% mill-ajruport tagħhom ta’ Heathrow, kif ukoll biegħu sehem kbir tas-sistema tal-ilma mmexxija minn Thames Water tal-Ingilterra liċ-China Investment Corporation. Apparti minn hekk, il-Franċiżi biegħu wkoll liċ-Ċiniżi parti minn sehemhom tas-satellita Ewropea Eutelsat. Eżempji oħra hemm kemm trid.
Dawn l-investimenti li qegħdin isiru mad-dinja kollha qegħdin jintlaqgħu minn kulħadd u aħna m’għandniex inkunu l-eċċezzjoni. Jekk fil-passat qabżitna, it-tort kien tagħna biss. Issa għandna nkunu kburin li ċ-Ċina interessat ruħha f’pajjiżna u li hi disposta tgħina f’investiment fis-settur tal-enerġija u nisperaw ukoll fi proġetti oħrajn biex intejbu l-ekonomija tagħna.
Meta jikkalma, anke l-Kap tal-Oppożizzjoni jkollu jammetti u jirrikonoxxi dan il-pass għaqli u storiku għal pajjiżna li ħa il-Gvern ġdid fl-ewwel sitt xhur tiegħu.
– Friday, 4th October, 2013