Kelma li wieħed jinnota li qed tintuża spiss fil-media kemm mir-rating agencies, kif ukoll mill-Kummissjoni Ewropea hija s-sostenibilita’ tal-ekonomija. Meta jkunu qegħdin jitkelmu dwar is-sostenibilita’, dawn ikunu qegħdin jirreferu sew għall-ekonomija Maltija, kif ukoll anke fuq is-sistema jew reġim ta’ taxxi li għandha Malta li huma kompetittivi.
Minkejja dan is-suċċess ekonomiku, wieħed mingħajr ma jrid kultant jiġi mqanqal minn dubju u jistaqsi “imma din is-sitwazzjoni ser tkompli? Dan it-tkabbir ser ikompli għall-futur?” Din hija mistoqsija normali u naturali li wieħed isaqsi u allura jpoġġiha fil-kuntest ta’ sostenibilita’: jekk din hux ser tkompli jew le.
Ta’ min wieħed ifakkar kif din il-kelma ma kinitx tintuża fil-passat. Dan il-qabel, m’huwiex xi diċenji iżda jmur lura biss sitt snin. Matul dak iż-żmien, qajla kien hawn min jaħseb dwar is-sostenibilita’ u dak kollu li ġġib magħha; dan għall-fatt li jekk bniedem huwa bla xogħol u qed jgħix f’pajjiż fejn l-attivita’ ekonomika hija rari: b’kulħadd jistenna n-negozju u s-sidien tal-ħwienet qed jistennew lin-nies jiġu, ħadd ma joqgħod jiddibatti dwar jekk din is-sitwazzjoni hijiex sostenibbli jew le.
F’sitwazzjoni ħazina, l-unika ħaga li jista jiġri huwa li forsi tmur għall-aħjar; bit-tama li titjieb minn mument għall-ieħor. Sintendi, din tista titjieb jekk il-Gvern ikun ħa azzjoni u jagħmel xi ħaga billi per eżempju jbiddel il-politika tiegħu. Dan huwa dak li ġara f’Malta lura fl-2013 meta l-elettorat Malti ta sinjal b’saħħtu u kien hawn tibdil fit-tmexxija. Mandat elettorali li sarraf fi tkabbir ekonomiku qawwi, żieda qawwija fl-esportazzjoni, rekord wara ieħor fis-settur turistiku, reġistrata wkoll żieda sostanzjali fl-attivitajiet fuq kull settur; bit-taxxa u d-dħul dieħel. B’din tal-aħħar qed twassal sabiex il-pozizzjoni ta’ Malta anke fejn jidħlu taxxi, hija waħda kompetittiva u li tħabbatha sew ma’ pajjiżi oħra. Tant hu hekk, illi kieku mhux ser ikollna surplus sew fil-qasam fiskali, u anke fis-settur tal-kummerċ barrani jiġifieri li bħalissa, f’Malta qed nesportaw aktar milli nimportaw.
Imma wieħed xi jrid ifisser meta jitkellem dwar is-sostenibilita’? Is-sostenibilita’ hija meta inti għandek suċċess u tixtiequ jkompli. Minkejja li wieħed ikun jixtieq li jibqa’ għaddej bl-istess ritmu, wieħed ma jistax jinsa li huwa propju hawnhekk fejn jidħlu r-riskji. Minkejja li bil-Malti il-kelma riskju dejjem nassoċjawh xi ħaġa negattiva, bl-Ingliż tinftiehem bħala xi ħaġa newtrali.
Meta nitkelmu dwar riskju, dan ikun qed jirreferi għal probabilita’ ta’ xi ħaġa tiġri. Xi ħaġa li tista tkun kemm tajba u li hija magħrufa aħjar bħala upside risk, jew inkella tista tkun xi ħaġa negattiva u għalhekk din tissejjaħ downside risk. Jekk tkun upside risk dan ifisser li ser jizdied id-dħul, li jfisser aktar żieda fl-ekonomija kif ukoll ser ikun hemm żieda fl-esportazzjoni. Min-naħa l-oħra kekk hija downside risk, dan ifisser li ser jinqala xi għawġ li jinkludi fost l-oħrajn xi tariffi, ġlied kummerċjali kif ukoll sitwazzjonijiet bħal Brexit fost l-oħrajn li jwaslu sabiex iwaqqa l-kummerċ u jaffettwa l-ekonomija tal-pajjiż u allura nkunu rridu nirreferu għalih bħala downside risk.
Minkejja li ħafna mid-drabi jista jkun hemm ċirkostanzi għal downside risk wieħed irid joqgħod attent ghal dak li ser jinqala. Huwa għalhekk li f’eventwalita’ wieħed irid ikun iktar bil-galbu u jaħseb għal dik is-sitwazzjoni li tista tinqala. Jekk ikun hemm mit-tnejn: upside risk u downside risk -jinnewtralizzaw u fl-istess waqt jibbilanċjaw lil xulxin wieħed iserrah moħħu li waħda tpatti għall-oħra. Qegħdin nitkellmu fuq riskji li mhux bilfors jistgħu jiġru pero ħadd ma jista jiggarantixxi xejn. Meta jgħidulek jekk din hijiex sostenibbli ma tridx tmurx fl-estrem li din ser tkompli żgur. Xejn m’hu żgur fid-dinja. Pero inti meta għandek l-ekonomija b’saħħitha, x’inhi l-garanzija li sserraħlek moħħok? Din hija biss id-diversifikazzjoni. Din xi tfisser?
Meta nitkellmu dwar diversifikazzjoni, ikollok ħafna setturi ekonomiċi u mhux settur wieħed. Kieku ghandek settur wieħed u jinqalalu l-għawġ ikollok iddabbar rasek għaliex jaffettwa l-ekonomija kollha. Meta inti ghandek l-ekonomija mifruxa fuq ħafna setturi dik innifsha hija insurance li meta jinqala xi għawġ f’settur wieħed għandek l-oħrajn xi jpattu u għalhekk id-daqqa ma teħodhiex daqshekk bi kbira.
Meta niġu biex nitkellmu fuq is-sistema ta’ taxxi- inti ppreparat bi pjan B? Jekk jinqala xi ħaġa u jiġi attakk li s-sistema tiegħek ser issir inqas kompetittiva? Inti għandek pjan ieħor? Dak huwa il-pjan B- li inti għal sitwazzjoni li tista tinqala meta ma tkunx sabiħa tkun ippreparat għaliha. Dik hija s-sostenibilita’.
Mhijiex kwistjoni li tiggarantixxi l-futur; il-futur ħadd ma jafu. Kemm inqalgħu affarijiet li ma konniex ippreparati għalihom. Insemmu l-2008 meta nqalat il-kriżi finanzjarja, warajha il-kriżi ekonomika, warajha l-kriżi fiskali, tad-djun. Ħadd ma kien qed jistennihom; morru araw il-ġurnali, l-gazzetti u l-magazines u li kienu jiktbu ftit xhur qabel ġrat il-kriżi. Ħadd ma kien qed jipprevediha ħlief xi ftit ekonomisti li kienu l-eċċezzjoni- imma l-parti l-kbira ħadd ma kien qed jistenniha. Il-futur ħadd ma jista jiggarantih…li inti għandek huwa, li inti trid tifrex ir-riskji u tassigura ruħek u għalhekk wieħed jidħol fl-insurance għax ma jafx x’ser jiġrilu imma għallinqas moħħu mistrieħ u jħallas xi ħaġa fix-xahar biex jekk jinqala l-għawġ ikun ippreparat u verament iserraħ moħħu u hekk l-istess l-ekonomija u l-affarijiet kollha.
Ir-rating agencies, il-Kummissjoni u l-IMF, meta nitkellmu f’dan is-sens u tfissrilhom kif il-Gvern kien galbu biżżejjed li jifrex ir-riskji u jassigura u jagħmel insurance għal ħafna setturi u ppreparat dejjem għal dak li jista’ jinqala dak huwa li jserraħ ras il-Maltin, l-Għawdxin u anke l-barranin li jkunu qegħdin isewgu mill-qrib is-sitwazzjoni ta’ pajjiżna.
Il-Ġimgħa 5 ta’ Lulju 2019